ADHD – Czyli życie w trybie turbo: Jak rozpoznać u dzieci i dorosłych?

ADHD to zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, który wpływa na codzienne życie dzieci i dorosłych. Dowiedz się, jak rozpoznać objawy i kiedy warto zasięgnąć pomocy specjalisty.

Czym jest ADHD?

ADHD, to zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, coś więcej niż bycie rozkojarzonym albo energicznym. To neurologiczne zaburzenie, które wpływa na to, jak człowiek przetwarza informacje i jak działa jego mózg. Osoby z ADHD żyją ciągle na najwyższych obrotach, czyli trochę jak w trybie turbo, co znacząco wpływa na ich stan psychiczny oraz fizyczny. Towarzyszyć temu może wyczerpanie psychiczne i fizyczne, dlatego tak ważne jest postawienie trafnej diagnozy na jak najwcześniejszym etapie życia.

Jak wygląda tryb turbo u dzieci?

„Czy Ty nie możesz usiedzieć w jednym miejscu przez 5 min?” – zdanie, które każdy z nas usłyszał w swoim dzieciństwie niezliczoną ilość razy, od mamy, taty, babci czy nauczyciela. Pomyślisz sobie no cóż, dziecko, jak dziecko, jedno energiczne, drugie mniej, jedno usiedzi, drugie nie. ADHD to jednak nie tylko problem z siedzeniem w miejscu – to cały pakiet wyzwań, z jakimi zmagają się dzieci żyjące w trybie turbo:

Impulsywność - Jedno z najbardziej charakterystycznych zachowań. O dzieciach z ADHD mówi się, że są to „żywe srebra” – potrafią rzucić się do działania, zanim zdążą pomyśleć o konsekwencjach. Wygląda to na przykład tak, że podczas zabawy mogą łatwo się zdenerwować, gdy coś idzie nie po ich myśli – krzyczeć, kopać, rzucać przedmiotami, co może być bardzo niebezpieczne.
Trudności z uwagą– Pozostanie w skupieniu przez dłuższą chwilę dla dzieciaków z ADHD to jak wyścig pod górę. W szkole nudzą się szybciej niż rówieśnicy, mają trudności z zadaniami, które są długie lub skomplikowane. Często wygląda to tak, jakby wcale nie słuchały, nawet jeśli coś było powiedziane kilka razy.
Nadruchliwość -Ruch to życie – i to dosłownie! Dzieciaki z ADHD ciągle się wiercą, biegają, nie potrafią usiedzieć w miejscu. Nawet kiedy usiądą, nogi czy ręce nie przestają „pracować”. Wymagają przez to ciągłego nadzoru, bo przez niekontrolowaną spontaniczność i brak umiejętności oceny ryzyka mogą sobie zrobić krzywdę.
Zapominanie i organizacja-Dzieciaki z ADHD potrzebują jasnych, prostych instrukcji, bo ich pamięć krótkotrwała nie przepada za długimi poleceniami. Warto zwrócić szczególną uwagę na dziewczynki, ponieważ zamiast wiercenia się na krześle często odpływają myślami, przez co ich ADHD jest czasami trudniejsze do zauważenia.

Jak wygląda tryb turbo u dorosłych?

Tutaj problem jest trochę bardziej skomplikowany, coraz więcej słyszy się o diagnozie ADHD postawionej dopiero u dorosłych. Brak diagnozy w wieku dziecięcym skutkuje tym, że dorośli z ADHD muszą się nagimnastykować, żeby ogarnąć rzeczywistość. Niezdiagnozowani w dzieciństwie są nieświadomi, dlaczego tak trudno poradzić im sobie w pracy, w relacjach z innymi, funkcjonować w rodzinie. Wyobraź sobie, że masz w głowie radio, które nie umie złapać jednej stacji. Wielozadaniowość to ich supermoc, ale organizacja i trzymanie się planu… cóż, powiedzmy, że tu supermocy brakuje.

Problemy z koncentracją -Dorosłym z ADHD trudno skupić się na zadaniach wymagających długotrwałej uwagi, zwłaszcza jeśli nie przynoszą one natychmiastowej satysfakcji. Każda nudna praca, jak przeglądanie papierów czy wypełnianie tabeli, staje się wyzwaniem, które potrafi frustrować do granic możliwości.
Wewnętrzne napięcie i potrzeba działania– Często czują wewnętrzne napięcie, jakby musieli stale coś robić, żeby czuć się spokojnie. Nawet gdy siedzą, ich myśli gonią jak szalone. Mają potrzebę ciągłej stymulacji, co może prowadzić do ciągłego „wskakiwania” w nowe zadania lub projekty, ale… rzadko do ich kończenia.
Impulsywność -Dorosły z ADHD może działać szybko i bez zastanowienia – na przykład w zakupach (zdarza się, że wychodzą ze sklepu z rzeczami, które niekoniecznie były potrzebne). Mogą też mieć problem z przerywaniem innym i z cierpliwością, np. w kolejkach (może właśnie czytasz to stojąc w kolejce i ktoś za Twoimi plecami ciągle gada, pośpiesza innych? – może nie robi tego, bo chce być złośliwy, tylko ma ADHD?).
Hiperfokus-Czasami ADHD objawia się niesamowitą zdolnością do koncentracji na jednym zadaniu, ale tylko jeśli jest ono pasjonujące. Wtedy takie osoby mogą dosłownie „zniknąć” na długie godziny, całkowicie pochłonięte pracą. To jest moment, kiedy czas przestaje dla nich istnieć.

Jak zdiagnozować i wyciszyć tryb turbo?

Diagnoza ADHD u dzieci i diagnoza ADHD osoby dorosłej to dwa różne procesy. Tak, procesy ponieważ diagnoza ADHD wymaga więcej niż jednej wizyty. Należy mieć na uwadze jak bardzo objawy ADHD są złożone, nieoczywiste oraz różne w zależności od wieku, płci czy roli społecznej. Zgodnie z zaleceniami Sekcji Kształcenia Specjalizacyjnego Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego z 2024 roku rekomendowanym podejściem w diagnostyce ADHD jest starannie przeprowadzony wywiad kliniczny. Wszystkie inne testy są opcjonalne. W przypadku dzieci ważny jest etap obserwacji i analizy zachowań oraz wywiad zarówno z rodzicami jak i opinia nauczyciela w przypadku starszych dzieci

W naszej Fundacji diagnoza rozpoczyna się na pierwszej wizycie wstępnym wywiadem oraz testem przesiewowym ASRS, który składa się z 18 pytań. Jeśli zarówno wywiad, jak i wyniki ASRS będą wskazywały na konieczność dalszej diagnostyki, to na spotkania drugie oraz trzecie składa się ustrukturyzowany wywiad na podstawie kwestionariusza DIVA-5, który ADHD 2 pozwoli ocenić czy spełnione są objawy ADHD według kryteriów diagnostycznych. Na ostatnie spotkanie zapraszana jest zazwyczaj bliska osoba klienta_ki, najlepiej jeśli byłby to rodzic, ewentualnie osoba partnerska.

W zależności od potrzeb oraz wskazań zdarza się, że są przeprowadzane dodatkowe badania w kierunku innych zaburzeń czy trudności. W takim przypadku proces może się wydłużyć o kolejne dwa spotkania, jednak mogą one się okazać kluczowe dla prawidłowej diagnozy. Na koniec całego procesu osoba kliencka dostaje opinię z informacjami ze wszystkich testów i kwestionariuszy, z których korzystał_a diagnosta_ka.

Po prostu zrób pierwszy krok

Bez właściwej diagnozy wiele osób zmaga się z trudnościami emocjonalnymi, które mają wpływ nie tylko na ich samopoczucie, ale także na relacje z bliskimi. Często wiąże się to z obniżonym poczuciem własnej wartości, problemami w kontaktach społecznych oraz poczuciem, że cokolwiek robią, nie jest wystarczająco dobre.

Dzięki diagnozie możliwe jest dopasowanie odpowiedniego wsparcia – takiego, które naprawdę pomoże. Właściwa diagnoza i leczenie – zarówno farmakologiczne, jak i terapeutyczne – mogą ułatwić radzenie sobie z codziennymi trudnościami, a także sprawić, że osoba oraz jej bliscy będą cieszyć się spokojniejszym i bardziej satysfakcjonującym życiem.